Bawipa Thangthat

Wednesday, March 19, 2014

Lairam ah rianttuanmi American Baptist Siangbawi hna tuanbia

Lairam tthal mangkha nilinh lingte March 15, 1899 ni ah Rev. Arthur Carson le Mrs. Laura Carson cu Kawlrawn Chinmi sinah an rianttuannak hmun in a rak kai i ngaidi inn 300 hrawng a simi Hakha khua ah an rak phan.  Hakha an phak zan cu Siangbawinu nih a pasal Arthur kha a thawh i "Kan umpi kho lai lo, kan umpi kho lai lo, a hmunhma le a minung hna ruangah ka lungrawk cu a si lo.  A sining hi ka celh hrimhrim lo caah a si ko" tiah fakpi in a  ttap.  Voi khat long hmanh si lo in voi tam ngaite aa nolh len.  Arthur nih cun "Cu bantuk in chim sawh hlah, thaizing ah cun ni cu a tleu tthan ko lai.  Hi kan biakilh 'Tthawnnak a ka petu Khrih thawng in zeithil paoh ka tuah khawh ko hna' hi philh hlah," tiah a ti.  Chinmi cu Khrih thawngttha nih a ceuh mi hna miphun kan si lai kha Arthur Carson nih cun a hngalh.  Cu ti cun Chinmi kan caah nunnak pek in Pathian thawngttha he rian an ttuan.

Authur E. Carson le Laura H. Carson
 

Arthur cu August 6, 1860 ni ah Columbus, Iowa ah a chuak.  August 29, 1885 ni ah Baptist pastor sinak in chitithuh a si.  April 16, 1886 ni ah Chinmi hna sinah Pathian rianttuan ding in aa pumpe.  December 13, 1886 ni ah Rangoon khua a phan.  December 18, 1886 ni ah Karen sinah missionary a si mi Laura Hardin he Bassein khua ah an i um.  Arthur le Laura Carson cu Laitlang an rak kai hlan kum 10 tluk hi Thayet khua um Asho Chin sinah Pathian rian an ttuan.

Laura Carson cu Hakha an phanh zan cu a ttap len ko nain, Pathian thawngttha he kan Chinmi sinah rian an ttuan tikah Chinmi duh kan nunnak kha a theih chin lengmang.  A pasal Arthur a thih (April 1, 1908) hnu zong ah tlung lo in Chinmi sinah June 1920 tiang rian a ttuan.  Sianginn ah ca a chim.  Hakha Hla cauk le sianginn ah cawn ding le Sunday school cawn ding mi cauk kha a siam hna.   Hakha holh in Thawngttha Pali le Lamkaltu cauk kha a leh hna.  A kum khua a upat cang caah June 1920 in a rian in aa din i Hakha khua a chuak taak ni cu a celh in a celh lo.  "Chinmi zumtu hna long si lo in Pathian bia rih lo mi hna duh an nunning cu kaltaak ka siang hna lo e, zeitindah Arthur Carson thlanro le an umnak inn te cu ka kal taak khawh hnga, kan thinlung ah pei an caam tuk ne hi" a rak ti.  Kum tampi Pathian thawngttha a chimh mi hna le nunnak pek tiang in a pasal Arthur nih rian a ttuanpiak mi Chinmi hna cu siang lo ngai in a rak kal taak hna.  July 19, 1942 ni ah a Pa Pathian sinah aa din.

Siangbawinu Laura Carson mitthli cu Lairam ah Pathian thawngttha thlaici a keuh ter tu vanruahti bantuk a si.  Lairam in a keu mi pangpar hna cu thawngttha par longte an si  Nihin ah Chinmi cu Pathian thawngttha nih a kan ceu ter cang.   Kan i dawhnak cu dawtnak le zangfahnak  thinlung in a chuak mi an si. 

 
Erik H. & Emily J. East
 

Erik H. East cu February 2, 1866 ni ah Sweden ram ah a chuak.  1885 kum ah an chungkhar in USA ah an peem.  1901 kum ah Southern Baptist Theological Seminary, Louisville, Kentucky in a cacawn a liim.  Hi kum ah Medical School of the University of Kentucky in sii lei doctor degree a hmu.  June 3, 1901 ni ah American Baptist Missionary Union nih Kawlram ah missionary thlah ding ah an thim.  Marh 21, 1902 ni ah Hakha khua a rak phan.  A dam lo caah USA ah June 3, 1902 ni ah kal tthan.  Hi lio ah Emily Johnson he August 5, 1903 ni ah an i tthi.   December 28, 1903 ni ah an nuva in Hakha khua an rak phan tthan.  May 11, 1905 ni ah Chinmi lakah zumtu hmasabik Pau Suan le Thuam Hang le an nupi le hna kha tipilnak a pek hna.  Sii lei a thiam caah Tidim, Falam le Hakha peng chungah a rianttuannak cu a hlawh tling ngai.  1907 kum ah Hakha khua ah sii-inn a sak.  A nupi Mrs. East le an fa le pathum cu an dam lo caah 1908 kum ah USA ah an kir tthan.  A innchung le um lo in, amah te long in rian a ttuan i Hakha le Thantlang peng vialte kha a rak cul dih.  Lungzawtnak a ngeih caah October 1910 ah USA lei ah a tlung ve.  An chungkhar dam lo ruangah Lairam ah an kir tthan kho ti lo.  Dr. East cu August 3, 1939 ni ah a thi.  Mrs. East cu April 27, 1943 ni ah a nunnak a liam ve.

 

Joseph Herbert Cope & Elizabeth S. Cope
 


J. Herbert Cope cu November 21, 1882 ni ah a chuak.  1904 kum ah University of Pennsylvania in B.Sc degree a lak.  1908 ah Rochester Theological Seminary in Bachelor of Divinity a dih.  July 7, 1908 ni ah Pathian rianttuantu si ding in chitithuh a si.  September 7, 1908 ni ah Elizabeth Smith he an i um.  Burma ah mission rian ttuan ding in September 30, 1908 ni ah tilong in an chuak.  Hakha khua cu December 21, 1908 ni ah an phan.  J. Herbert Cope nih cun Hakha holh kha a cawn i a thiam ngai.  Lai holh phun thum, Hakha, Falam le Tidim holh kha a thiam.  Tidim holh in Bible Biakam Thar le Hla cauk kha 1936 kum ah a chuah.  Cauk fa tete 35 tluk kha sianginn cawn ding ah Laiholh a phunphun in a ttial.   1924 kum ah Lairam bawi nawlngeitu nih Rev. Cope cu sianginn chektu ah a hman.  Cozah nih rianttuannak caah hlawh an pe lo.  A khualtlawnnak caah kum khat ah rupee 700 long an pek.

1935 kum ah Colgate University nih upatnak ah doctor degree kha an pek.  A rianttuan ruangah British cozah nih Kaiser-1-Hind Medal an pek.  Rev. Cope le a innchungkhar cu Tidim ah a um mi an si.  Rev. Cope cu Lakher Pioneer Mission of India conference a kal pah ah June 11, 1938 ah a thi i Hakha khua ah a ruak an vui.  Elizabeth Cope cu July 1938 thla ah Burma in a chuak i an ram ah a kir tthan.  December 10, 1968 ni ah Philadelphia khua ah a thi.

 

John G. Woodin & Bessie L. Woodin
 

John Woodin cu Iola, Kansas ah July 27, 1883 ni ah a chuak.  1905 ah University of Kansas in B.A degree, le 1908 ah M . D degree a hmuh.  September 1, 1909 ni ah Bessie Livers he an i um.  October 11, 1909 ni ah Hakha khua ah missionary rianttuan ding in peknak an tuah piak hna.  Hakha khua ah kum nga dengmang rian an ttuan.  February 22, 1915 ni ah Hakha in an ram ah an tlung.  An kir tthan ti lo.  Sibawi an si i Chinmi nih si-inn ah i thlawp kha biapi ah an chiah lo caah rianttuan awk an ngeih lo zong a si men lai tiah an ruah.  A nupi hi tuan tuk ah September 12, 1926 ni ah a thi.  A nupi dam lo ruangah USA ah an kir tthan a si kho men.  John Woodin cu January 16, 1967 ni ah USA ah a thi.

 

Chester U. Strait & Florence T. Strait
 

Chester Strait cu Glenwood City, Wisconsin ah December 21, 1893 ni ah a chuak.  1923 kum ah University of Menesota in B.A degree le 1925 kum ah Berkeley Baptist Divinity School in B.D degree a hmu.  July 31, 1920 ni ah Florence Talbot he an i um.  June 2, 1925 ni ah American Baptist Foreign Mission Society nih Burma ram ah rianttuan ding in an thlah.  Hakha khua ah rianttuan ding in an kal.  Hakha khua cu April 5, 1926 ni ah an fa le Betty le David he an phan.  Chester Strait cu thawngttha chim long si lo in Laimi nunning a san khawh nak ding in aa zuam.  Tuu zuatnak, kawfi le lakphak cinning le chapiat siam ning hna kha a chimh hna.  Chinmi zong kha facang cin a fial hna.

March 1932 in January 1935 chung hi USA ah an um i Barkeley Baptist Divinity School in Th. D & Th. D degrees kha a hnga. Strait te nupa nih May 1, 1928 ni ah siangngakchia 13 he Chin Hills Bible School kha Hakha khua ah a dirh.  1934 kum ah Sunday School cawn ding mi set khatnak kha a nam. A hnu deuh ah set hnihnak kha a nam tthan.  Lai holh in The Pilgrim Progress kha a ttial nain a chuah thai lo.  Rev. Sang Ling, pastor of Hakha Baptist Church, bawmhnak in Hakha holh in Biakam Thar kha an leh i Rangoon khua um Mission Press ah 1940 kum ah an nam.  Hakha Hla cauk kha hla fung 283 tluk an tuah chap i 1937 kum ah an nam.

Strait te chungkhar cu December 1940 thla ah USA tlawng ding in Hakha in an chuak.  Hakha an kir tthan ti lo.  California ah Ralkap chaplain a ttuan i khrifabu tam ngai sinah rian a ttuan.  Dr. Strait cu Berkeley khua ah March 4, 1980 ni ah a thi.  A nupi cu September 18, 1985 ni ah a thi ve.

 

Franklin O. Nelson & Phileda O. Nelson
 

Franklin O. Nelson cu Minneopolis, Minnesota khua ah November 30, 1909 ni ah a chuak.  1934 ah Bethel Seminary in B. Th degree le 1938 ah University of Minnesota in B.A degree a hmuh.  June 7, 1939 ni ah Phileda Ogren he an i um.  Tidim, Chin Hills ah rianttuan ding in April 18, 1939 ni ah American Baptist Foreign Mission Society nih an thim hna.  December 2, 1939 ni ah Tidim khua an phan.

Vawlei Ralpi II ruangah Nelson te chungkhar cu 1942 ah Kawlram in an chuak.  May 1946 ah Tidim an rak phan tthan.  Rev. Nelson le Rev. T. Haugo, USA in M.R.E degree a hmumi, nih 1947 kum ah Tidim khua ah Bible sianginn an dirh.  Hi Bible sianginn le Hakha khua ah 1948 kum i Rev. & Mrs. Robert G. Johnson nih dirhmi Bible sianginn hna cu Falam khua ah a ummi Zomi Theological College (ZTC) a rak i thoknak an si.  Rev. Nelson cu khual a tlawng tam ngai.  Tidim peng ah khrihfabu a ser hna.  Bible sianginn a tuah mi hi a rianttuannak langsarbik ah a cang.

Philedi a dam lo ruang ah February 23, 1951 ni ah Tidim in an chuak.  Tlun tthan dingah an i tiim nain, vanchiat ah Kawl cozah nih visa an pek hna lo caah an rianttuannak an hmu tthan kho ti lo.
 

Robert G. Johnson & Elizabeth L. Johnson
 

Dr. Robert Johnson cu Chicago, Illinios ah May 1, 1915 ni ah a chuak.  1938 ah Wheaton College in B.A degree le 1941 ah Eastern Baptist Seminary (a tu Palmer Theological College) in B. D degree a hmuh hna. May 21, 1941 ni ah Elizabeth L. Kortum he an i um.  April 21, 1941 ni ah Kawlram ah missionary rianttuan ding in American Baptist Foreign Mission Society nih an thim hna.  Vawlei Ralpi II ruangah Kawlram ah ra thiam lo in USA ah March 1946 tiang an um.  May 30, 1946 ni ah Tidim khua an phan.  February 1947 ah Hakha ah an i tthial.

February 1951 i Laitlang in Nelson te chungkhar an chuah hnu ah Rev. Johnson te nuva long hi Laitlang ah 1966 tiang rian an ttuan.  1966 ah Kawl Cozah nih a tthawl hna.  Laitlang ah saubik a um mi siangbawi cu Cope te nuva (1908-38) le Johnson te nuva (1945-66) hi an si.  An rianttuan mi zong hi mi tampi nih theih khawh an si.  Rev. David Van Bik bawmhnak in, Rev. & Mrs. Johnson nih Hakha Bible School an tuah.  Hi sianginn in pastor tampi an chuak i Laitlang ah rian an ttuan.  Rev. Robert Johnson nih Hakha holh in Bible leh hram a thok.  Elizabeth Johnson nih Hakha hla cauk siam hram a thok ve.  1966 ah Kawlram in tthawl an si caah Bible cu a let thlu manh lo i Rev. David Van Bik nih a ttuan peh i Hakha (Lai) Bible cu 1978 ah an nam.  Hla cauk cu 1970 ah an nam.  Rev. & Mrs. Johnson nih a saktaa mi Hakha Baptist Church lung innpi cu an ro ttha bik ah a taang.  Hi biakinn cu 1969 kum ah Pathian sinah pekchanhnak in an luh. 

Rev. Robert & Elizabeth Johnson cu California ah an um.  A tu tiang a kan nunpi rih.  Chinmi khrihfabu kha an si khawhnak zawn in thazang a kan pe kho mi an si.  An fa le hna zong Laimi he pehtlaihnak ngei in mui hmuh khawh an si.  Laimi kan caah aa pe mi chungkhar ttha an si.

Lairam ah rianttuan mi American Baptist siangbawi pasarih hna hi Khrih an dawt ruang ah harnak tampi tuar in Lairam ah rian an rak ttuan.  Laimi kan sining le nunnak zong a kan cawisangtu an si.  Kawlram in tthawl an si lio ah an ngaih a chia.  Thinlung in dawtcia le tlaihchancia mi Laimi he tthen lai an siang lo.  Robert Johnson nih cun thlahnak bia cu atanglei bantuk in a rak chim:

"Tlangbo cungte ah a donghnak bik thlahnak cu kan tuah.  Thlahnak hla cu kan sa hna.  Thlahnak biatawi ka chim lio ah lunghno in ka aw a tor, ka bia a cat.  Rev. Mang Kio nih thla a cam i dih a harh ngai ve.  Mi tampi he kan kut kan i tlai hna i Kawlram ah a ummi Khrihfami hna zei an lawh te lai ti hngal lo in sianglo ngai in kan i tthen hna."