Bawipa Thangthat

Thursday, April 22, 2010

Kum Zabu Pakhatnak Khrihfa hna Nunnak


Jesuh Khrih cu Pathian Fapa a si. Titsa in minung ah aa cang. Pathian nih a caan a cu cang a tining tein vawlei ah a ra i minung lakah a tlawngleeng. A pa Pathian rian a ttuan.

1) Kum le Caan:

Jesuh Khrih cu kum zabu pakhatnak ah Roman cozah nih a ukmi Palestine ram fate ah a um. Hi kum zabu pakhatnak Khrih chuah hlan kum 4,000 BC chung hi Bible Biakam Hlun chung ah a cangmi kong cu ttial a si. Theih khawh a si. Hi kum tampi chungah vawlei cozah uknak cu an tho, an tla tthan lengmang. Khrih a chuah lio caan hi cu Roman cozah pi a tthawn salingcing lio caan a si. Khrih cu Rom cozah pennak tangah a pa Pathian rian a ttuan.

2) Karik-Rommi Vawlei (Graeco-Roman World)

Kum zabu pakhatnak Khrihfa hna chan hi Karik-Rommi vawlei (Graeco-Roman world) tiah an kawh. Karik mi le Rommi hna sining in ukpen lio a si. Rommi nih uknak an lak. Karik mi nih fimnak le nunphung in an hruai hna. Uknak lei in Rommi, nunphung lei in Karikmi, minung nunning ah Pathian theih lo in nun, le biaknak lei in Karik le Nichuahlei sining in an nun lio a si. Karikmi hna fimnak cu a rak tthawng tuk. An fimthiamnak nih vawlei a huh. An ca le fimnak zong an cawn. Karik holh a thiammi Judah mi pawl zong Karik fimnak le nunphung nih a khuh hna. Aristotle le Alexander chan thok in Karik fimnak le nunphung hi vawlei ah a karh. Jesuh Khrih a chuaknak ding caah timhtuahmi nunphung a si an ti. Hi Karik nunphung lak ah, Khrihfa biaknak thar zong a chuak ve.

3) Holh le Ca:

Aristottle le Alexander chan phak hlan ahhin cun cu tluk in a tthang lo. Nain, hi hna pahnih chan phak hnu ah Karik fimnak le nunphung cu van a tawng. Rom ram kha a cul dih. Classical Karik ca hi siangngakchia nih an cawn bik mi a si. Nain, holh (dialect) phun khat a si. Kum zabu pakhat chung ah an hman mi Karik holh cu mi kip nih an thiam mi holh le ca cu Koine a si. Hi holh hi Alexander nih uknak a lak cang ka in 330 AD tiang hi holhnak le catialnak holh ah a hman ter hna. Mi tampi nih an thiam mi asi caah Pathian Thawngttha biatak chim nak ah an hman mi a si.

4) Philosophy

Ruahthuk fimnak ahcun Karik mifim hna lo cun a tling kho lo. Anmah hi a hrampi an si. An mifim minthang hna cu: Heraclitus, Anaxagoras, Pythagoras, Plato, Socrates, Aristotle, Zeno le Epicuras an si. A dang an um len rih. Socrates, Plato le Aristotle hna cu minthang bik an si. Filosofi cu nunnak he aa pehtlai. Minung nih kan hngalh khawh mi leng ah nunnak ah a langmi a si. Khrihfa biaknak hna hi minung nunnak ah thuk tuk in a pil i thinlung he aa tlaimi a si. Minung nunnak aa tawng kho mi biaknak a si.

Jesuh Khrih chan lio ahhin Karik fimnak a langsarbik mi pali cu Platonism, Aristotelianism, Epicuranism le Stoicism an si. Hi fimnak hna hi Aristotle nih "nangmah i hngal" (know thyself) timi biafang in an tthang. Aristotle a chuah hlan ahcun ruahtuk fimnak (philosophy) nih a lenglei kong kha a rak chim. (peh rih ding)

5) Fimnak (Education) ttial tthang ding

6) A dangdang tampi ttial ding a um rih.

(Rak leng tthan te u)